Tjitske Zijlstra is één van de deelnemers aan de Kunstmarkt Haaksbergen 2023. De in Haaksbergen woonachtige kunstenares maakt ‘artistieke wereldsieraden’.
Haaksbergen heeft een rijk en divers aanbod aan kunst en cultuur. Hier kan nieuw talent zich ontwikkelen, waar steeds meer Haaksbergenaren en bezoekers in ons dorp van genieten. De cultuurmakers en kunstenaars hebben allemaal hun eigen verhaal, maar vooral werken ze vanuit een passie, die zichtbaar is in hun kunstwerken.
Friese roots
Haar voornaam verraadt haar Friese ‘roots’. Hoewel Tjitske Zijlstra in Oegstgeest geboren is, had ze Friese genen. Haar Friese ouders waren onafhankelijk van elkaar naar Zuid-Holland verhuisd, daar getrouwd en dus kreeg ze een Friese voornaam.
Na Oegstgeest vertrok Tjitske met haar man naar Noord-Holland. ‘Het was daar aanmerkelijk anders dan in Zuid-Holland’, zegt ze. Later, toen de kinderen het huis uit waren, verhuisde ze naar Twente. Waar ze nog steeds woont, in Haaksbergen dus.
In haar zeer geordende atelier vertelt Tjitske over haar gevarieerde leven. Dat van meet af aan niet in alle opzichten door kunst bepaald werd, hoewel ze al jong, op 14-jarige leeftijd een frequent bezoeker van musea was: De Lakenhal in Leiden, het Museum voor Volkenkunde in dezelfde stad, het Mauritshuis in Den Haag, deze locaties kenden voor haar nauwelijks geheimen. ‘Kijken naar kleuren en vormen motiveerden mij toen al enorm’, zegt ze, ‘dat heb ik niet van huis uit, want thuis hadden we geen boeken en al helemaal geen boeken over kunst. Ja, ik wilde wel toen al graag binnenhuisarchitect worden, maar ik moest gewoon geld gaan verdienen, dat was nu eenmaal in die tijd niet helemaal ongebruikelijk’.
Geen vooropgezet plan
Het werd dus aanvankelijk een heel andere beroepskeuze. Het leven van Tjitske verliep allesbehalve volgens een vooropgezet plan. De eerste beroeps- en opleidingskeuze was gebaseerd op de keuze van een vriendin van een nichtje, die erg enthousiast was over haar keuze voor de opleiding tot chemisch analist. Dat leek Tjitske ook wel wat en dus ging ze overdag werken bij Synthese, een ‘dochter’ van het grote Sikkens concern, en volgde ze in de avonduren gedurende 3 jaar de opleiding tot chemisch analist.
Na haar diploma werkte ze een jaar bij het academisch ziekenhuis in Leiden (LUMC) en daarna werkte ze ook nog een jaar bij het Universitair Centrum in Utrecht.
Daar trouwde ze met haar eerste echtgenoot, die in Utrecht studeerde en die haar ondersteunde in haar ambitie om zich meer op een kunstzinnig leven te concentreren.
Ze ging aan de slag in de breedte: ze ging met schapenwol spinnen, verven met planten (een soepje van planten, zaden en pitten noemt ze het zelf) en maakte grote wandkleden. Daarbij liet ze zich inspireren door de Noord Afrikaanse architectuur en de cultuur van een aantal landen uit deze regio. Ze noemde haar wandtapijten ‘Noord-Afrikaanse Tapisserie’: ‘ik ben altijd enorm gecharmeerd geweest van de typische cultuur van landen zoals Tunesië, Marokko en Mali.
Oervolken
Als kind was Tjitske Zijlstra al onder de indruk van ‘oervolken’: ‘we kregen als kind altijd van die rollen King pepermunt en daar stonden afbeeldingen van oervolken op. Dat fascineerde mij toen al enorm. En mijn man stimuleerde dat nog eens: hij was geograaf en wilde de wereld zien. Kennissen van ons wilden net als naar onbekende landen. We konden het zo regelen, dat zij op onze kinderen pasten als wij op reis gingen, en andersom.
Peter Nerck illustreerde haar wandtapijten in zijn toespraak bij de opening van een tentoonstelling in Frankfurt in 1980, waar haar werk te zien was als volgt: ‘haar wandtapijten zijn meer als textielobjecten, het zijn door de hand en de ziel gecomponeerde gedachten’.
Het maken van (wand-)tapijten eindigde in 1986. ‘Iedereen ging driedimensionaal werken met synthetische materialen. Ik had al veel exposities gehad en wilde graag overschakelen naar het maken van kleuretsen, een moeilijk proces overigens. De basis is een zinken plaat, die bewerkt wordt met stiften en basismaterialen als lijm en suikerinkt. Daar gaat salpeterzuur overheen, zodat de plaat goed uitgebeten raakt. Daarna wordt de tekening als het ware uitgespoeld, waardoor diepte ontstaat’.
Opdracht van Aramco
Het stoppen met de wandkleden werd gemarkeerd door een bijzondere opdracht van Aramco, de grote oliemaatschappij. Aramco wilde graag een wandkleed voor het hoofdkantoor. Tjitske ziet het beeld van de baas van Aramco, die in het Noord Hollandse Wijdewormer (waar ze inmiddels woonde) langs kwam voor de bespreking van de opdracht, nog steeds voor zich: ‘Hij kwam in een geblindeerde auto. Een echte sjeik, met zonnebril op, want ze hebben liever niet, dat je hun ogen ziet en wellicht merkt wat ze denken. De kinderen wisten niet wat ze zagen en het hele dorp had het er nog heel lang over. Haar aanvankelijke voorstel (min of meer een plattegrond van Saoedi-Arabië) viel niet in goede aarde, ze presenteerde tenslotte een aangepast voorstel. Het wandkleed hangt nog steeds in het hoofdkantoor (dat verhuisde van Den Haag naar Leiden) van Aramco.
Inmiddels gescheiden ging ze in 1991 bij haar tweede echtgenoot wonen, een verandering, die min of meer synchroon liep met een verandering in kunstzinnige oriëntatie. Omdat ze graag natuur, techniek en kunst in één aanpak wilde combineren besloot ze, dat ze tuinarchitect wilde worden. Ze woonde inmiddels in Amstelveen, maar werkte ook als amanuensis op een middelbare school in Purmerend. Ze volgde een schriftelijke opleiding bij het LOI (‘dan moet jij maar gaan koken’, kreeg haar man als opdracht mee) en werd al snel na haar opleiding geïnterviewd door de NRC. Waarin onder meer de gevleugelde woorden voorkwamen: ‘Bij Zijlstra gaan alle coniferen de tuin uit’, hetgeen haar opvatting over deze boomsoort (‘coniferen leven niet, ze zijn zomer en winter hetzelfde’) illustreerde.
In 1995 nam ze deel aan haar laatste expositie van kleurenetsen en daarna gaf ze zich helemaal over aan de tuinarchitectuur. Als hobby doet ze dat nog steeds overigens: de tuin van haar woning in Haaksbergen maakt meteen duidelijk, dat er over de inrichting is nagedacht en dat er een bewuste filosofie achter het concept zit. Als tuinarchitect liet ze zich vooral inspireren door Mien Ruys, Nederlands eerste vrouwelijke tuinarchitect. Het voordeel van de tuinarchitectuur was, dat ze zich qua vorm en filosofie behoorlijk kon ‘uitleven’. Een klein nadeel was het wellicht, dat ze met name in de lente en de zomer overliep van de opdrachten.
‘Artistieke wereldsieraden’
De laatste verandering in kunst oriëntatie kwam voort uit het feit, dat zij met echtgenoot en vrienden in een camper gedurende 6 weken de Verenigde Staten verkende en zo onder meer ‘kennis maakte’ met prachtige Indiaanse sieraden. Van bijzondere steensoorten gemaakt. ‘Indianen zijn een oervolk’, zegt ze, ‘achter elke edelsteen zit een filosofie, een verhaal. Ik wilde daarna nog maar één ding en dat was sieraden maken. En nee, dat is niet hetzelfde als wat sommige mensen een beetje neerbuigend kralen rijgen noemen, het is veel meer dan dat. Het gaat om de samenstelling, de combinatie, de herkomst van de edelstenen en de filosofie erachter’.
Tjitske Zijlstra bouwde de tuinarchitectuur af, leefde zich nog wel uit in de vormgeving en inrichting van haar eigen tuin, en legde zich helemaal toe op ‘artistieke wereldsieraden’ waarbij gebruik wordt gemaakt van edelstenen, die ze bestelt over de hele wereld, maar met name in China en Amerika. Ook koopt ze veel snoeren op haar verre reizen, die ze daarna kapot knipt. Om de edelstenen te mengen met andere: zo maakt ze nieuwe sieraden naar eigen ontwerp.
‘Ik probeer sieraden te maken vanuit een oergevoel’, licht ze nog toe. ‘Je moet je inleven in het materiaal dat je ziet, proberen erachter te komen wat de stenen jou te zeggen hebben. Zo ontstaat achter elk sieraad, dat ik verkoop, een uniek verhaal’.
Anazazi Jewels
Het bedrijf van Tjitske Zijlstra heet Anazi Jewels, een verwijzing naar een oud Indianen volk (Anasazi). Dit volk maakte vooral gebruik van Turkoois Edelstenen en zilver, waar zij ook gek op is. Ook heeft ze gedurende 10 jaar een vitrinekast met haar sieraden in het Rijksmuseum Twente gehad, waar mensen uit het hele land haar werk kochten.
Kunstmarkt Haaksbergen
Tjitske Zijlstra neemt dit jaar ook deel aan de Kunstmarkt Haaksbergen. Ze was ook al eerder aanwezig op andere kunstmarkten in onder meer Apeldoorn, Assen en Wijchen. Dit jaar doet ze er in totaal tien. ‘Behoorlijk zwaar qua voorbereiding’, stelt ze vast.
Interview en foto’s: Ton van Rijswijk
Eindredactie: Michel van der Voort
Een productie van RTV Sternet
Kijk voor meer informatie op de website van de Kunstmarkt Haaksbergen
Kijk voor meer cultuurmakers op de website van de Cultuur Coalitie Haaksbergen
Meer over cultuur uit Haaksbergen